Skórne testy punktowe (testy prick)

dr hab. med. Radosław Śpiewak, profesor UJ
specjalista dermatolog, wenerolog i alergolog

prof. Radosław Śpiewak, lekarz, specjalista dermatolog i wenerolog, Instytut Dermatologii, Kraków

O autorze:
dr hab. med. Radosław Śpiewak, specjalista dermatolog (Kraków) ma ponad 15-letnie doświadczenie w wykonywaniu testów punktowych, prowadził również badania naukowe i opublikował szereg prac na temat przydatności testów punktowych w diagnostyce alergii.

→ umów się na wizytę do prof. Śpiewaka

Testy punktowe są szeroko stosowane w wykrywaniu alergii typu natychmiastowego (IgE-zależnej) na substancje wielkocząsteczkowe (proteiny, glikoproteiny itd.). Są one podstawową metodą diagnostyczą w alergicznym nieżycie nosa (katar sienny), astmie czy uczuleniu na jady owadów. Stosuje się je ponadto w diagnostyce wyprysku skórnego oraz alergii pokarmowej. Zaletą metody jest niski koszt, łatwość wykonania, niewielkie ryzyko powikłań oraz możliwość wykonywania testów z substancjami dostarczonymi przez badanego.

Zastosowanie testów punktowych

Testy punktowe mogą być wykonywane z dostępnymi alergenami komercyjnymi lub substancjami pobranymi z miejsca pracy badanego (ekstrakty, metoda "prick-to-prick" - patrz niżej).

Wykonanie testów punktowych w chorobach atopowych skraca czas oczekiwania na ostateczną diagnozę oraz zwiększa szansę pełnego wyleczenia

Wykonanie

Testy punktowe wykonuje się na przednich (brzusznych) powierzchniach przedramion. Markerem do skóry zaznacza się w 2 szeregach w równych odstępach co 3 cm tyle punktów, ile będzie wykonanych nakłuć testowych. Na skórę nanosi się w wyznaczonych miejscach po 1 kropli roztworu alergenów testowych oraz substancję kontrolną dodatnią (dwuchlorowodorek histaminy 10 mg/1 ml) i ujemną (czysty rozpuszczalnik alergenów). Następnie skórę nakłuwa się specjalnym, trzymanym pionowo do powierzchni skóry, lancetem do testów skórnych poprzez kroplę testowanej substancji. Do każdego nakłucia należy stosować nowy, czysty lancet. Nakłucie powinno trwać 1 sekundę (tyle czasu zajmuje wypowiedzenie w myśli słów "jedna sekunda"). Lancetu nie należy naciskać zbyt mocno, aby nie doszło do krwawienia - jeżeli w miejscu ukłucia pojawi się krew, test należy powtórzyć w innym miejscu stosując mniejszy nacisk na lancet. Po nakłuciu wszystkich punktów, pozostałe na skórze krople alergenów testowych można zebrać za pomocą bibuły filtracyjnej lub ligniny, nie jest to jednak konieczne. Odczyt następuje po 15 minutach i polega na zmierzeniu średnicy bąbla i rumienia powstałych w miejscu ukłucia. Mierzy się średnicę największą oraz prostopadłą do niej, a następnie oblicza się i zapisuje wartość średnią obu pomiarów.

Interpretacja wyników

Interpretacja wyników testu punktowego opiera się na porównaniu średnicy bąbla wywołanego przez badany alergen oraz kontrolny płyn dodatni i ujemny. W przypadku powstania odczynu bąblowego na płyn kontrolny ujemny, bąbel wywołany przez testowany alergen porównuje się do średnicy bąbla histaminowego pomniejszonej o średnicę bąbla w kontroli ujemnej. Jeżeli wielkości bąbli: histaminowego i kontrolnego ujemnego są zbliżone, wyniki testu należy uznać za niemiarodajne. Również brak odczynu na płyn kontrolny dodatni świadczy o błędzie wykonania testów, najbardziej prawdopodobne jest, że zostały przeprowadzone u osoby przyjmującej leki o działaniu przeciwalergicznym. Za odczyn słabo dodatni, zapisywany jako jeden plus ("+") uznaje się bąbel, którego średnica jest równa lub większa od połowy średnicy bąbla histaminowego. Jeżeli alergen spowoduje powstanie bąbla o średnicy równej bąblowi histaminowemu, wynik uznaje się za dodatni ("++"), zaś jeżeli o większej - za silnie dodatni ("+++"). Obecność rozległego obrzęku lub nieregularnego nacieku ("nibynóżki") oznacza się czterema plusami ("++++"). Godne zalecenia jest zapisywanie wyników w postaci wartości liczbowych w systemie "bąbel/rumień", gdzie na przykład wynik 5/17 oznacza że średnica bąbla wywołanego przez daną substancję wyniosła 5 mm, a średnica rumienia 17 mm. Obok takiego systemu zapisu wyników, dla potrzeb badań naukowych stosuje się również inne, na przykład pomiary powierzchni bąbla i rumienia. W badaniach epidemiologicznych stosowana bywa również zasada, że za odczyn dodatni uznaje się bąbel o średnicy 3 mm lub większy.

Ograniczenia metody

Testy można wykonywać tylko w okresie remisji choroby, na skórze niezmienionej. Liczba dostępnych alergenów zawodowych jest ograniczona. Często zatem konieczne jest stosowanie alergenów pobranych z miejsca pracy rolnika. Leki przeciwalergiczne mogą hamować odczyny skórne, dlatego przed testami należy je odstawić (patrz Tabela). Leki rozszerzające oskrzela: beta-2-adrenomimetyki oraz teofilina wydają się nie mieć wpływu na wynik testów, podobnie jak krótkotrwała (maksymalnie tygodniowa) kuracja doustnymi glikokortykosteroidami w dawce nie przekraczającej 30 mg prenizolonu dziennie. Nie ma również konieczności przerywania przewlekłej doustnej kortykoterapii, o ile dawka dobowa nie przekracza 10 mg prednizolonu. Natomiast zewnętrzne stosowanie glikokortykosteroidów w miejscu wykonania testu należy przerwać na 2-3 tygodnie przed planowanymi testami. Interpretacja testów jest bardzo trudna, lub wręcz niemożliwa u osób z dermografizmem (pokrzywka mechaniczna) - obecność tego zaburzenia należy podejrzewać w przypadku powstawania bąbli we wszystkich punktach testowych, włącznie z płynem kontrolnym ujemnym.

Przeciwwskazania

Testów nie wykonuje się na skórze zmienionej chorobowo oraz u osób w ciężkim stanie ogólnym. Przeciwwskazaniem do wykonania testów są ostre choroby infekcyjne, choroby z autoagresji oraz nowotwory złośliwe.

Testy punktowe z alergenami miejsca pracy

W procesie diagnostycznym konieczne jest niekiedy wykonanie testu z alergenem własnym badanego. W odniesieniu do substancji suchych stosuje się testy z ekstraktami i maceratami, najczęściej stosowane rozpuszczalniki to 0,9% roztwór soli, płyn Coca'i, glicerol. W związku z faktem, że lancet w testach punktowych nie przebija naskórka, ryzyko zakażenia jest minimalne. W celu uniknięcia rozwoju bakterii ekstrakcja powinna obywać się w chłodziarce w temperaturze 4°C, a uzyskany roztwór nie powinien być przechowywany dłużej niż 48 godzin. Godnym zalecenia rozpuszczalnikiem jest glicerol, który wykazuje własności bakteriobójcze.

W przypadku świeżych roślin, warzyw lub owoców istnieje możliwość wykonania prostego testu "prick-to-prick" (synonimy "prick-prick", "native prick"), który polega na nakłuciu czystym lancetem rośliny lub owocu, następnie tym samym lancetem nakłuwa się skórę badanego. Ilość soku rośliny wprowadzona na ostrzu lancetu jest zazwyczaj wystarczająca do wywołania reakcji skórnej w postaci bąbla i rumienia u osoby uczulonej. Z powodów etycznych niedopuszczalne są testy z substancjami o nieznanym składzie i pochodzeniu. Przed wykonaniem testu z niestandardowym alergenem u pacjenta, lekarz powinien najpierw wykonać go na sobie - czynność ta potwierdza przekonanie lekarza o nieszkodliwości testu, a zarazem dostarcza pierwszego wyniku kontrolnego. W razie uzyskania u badanego wyniku dodatniego, w celu oceny ryzyka reakcji nieswoistych konieczne jest powtórzenie testu u dodatkowych 9 zdrowych ochotników.

→ Dla Pacjenta: Umawianie się na wizytę u alergologa
→ Dla Lekarza: Kierowanie pacjenta na konsultację alergologiczną

dermatolog.eu > diagnostyka > testy punktowe (prick)

Ta strona jest częścią Edukacyjnego Portalu Dermatologicznego dermatolog.eu (kontakt).
Z niniejszego dokumentu można korzystać wyłącznie na warunkach określonych
w zastrzeżeniu praw autorskich oraz wykluczeniu odpowiedzialności prawnej.
Document created: 20 January 2006, last updated: 25 April 2012.
Copyright © Radosław Śpiewak, specjalista dermatolog, wenerolog i alergolog, Kraków